Değer Katılmış Dijital Radyo Yayıncılığının İmkanları
iPod, PDA, web-blog, Internet vs. gibi yeni multimedya platformlarının ortaya çıkması, bilgi edinme alışkanlığını değiştirmiştir. Dinleyiciler üreticiler haline gelmiştir; dinleyiciler zamanlarının, içeriğin ve hatta alıcı cihazlarının kişiselleştirilmesinde etkin bir rol almaktadırlar. Dinleyiciler daha fazla bilgi kaynağına maruz kalmaktadırlar. Bu dijital meydan okuma karşısında dijital radyo hizmetleri gardını düşürmemek için neler sunabilir? Bu yeni teknolojiyle yapılabilecek en iyi şey nedir?
Dijital radyo yayıncılığı Avrupa’da hızla gelişmektedir. İngiltere’de yetişkin nüfusun %13.6’sının evlerinde DAB dijital radyoya sahip olması ile birlikte bu pazar olgunlaşmaktadır. Çok geniş bir dijital radyo yelpazesi artık İngiltere’de mevcut bulunmaktadır. Danimarka’da DAB kapsama alanı yaklaşık %100’e ulaşmıştır ve bu ülkede yaklaşık 450,000 DAB dinleyicisi bulunmaktadır. Kanada, Singapur, Tayvan ve Avustralya’nın da aralarında bulunduğu diğer Avrupa-dışı ülkeler kullanıma hazır ya da pilot hizmetler başlatmışlardır. Çin ve Hindistan da deneysel hizmetlerini başlatmışlardır. Dijital radyo teknolojisi geri dönüşü olmayan küresel bir trende dönüşerek gelişmektedir. Bu küresel trend radyo yayıncılığında yeni bir sayfa açmıştır.
Hong Kong’da Radio Television Hong Kong şirketi 2004 yılında kısa dalga ve AM için dijital bir sistem olan Dijital Radyo Mondiale’yi (DRM) kullanarak dijital yayıncılık için testler yapmaya başlamıştır. Denemeler sırasında Radio Television Hong Kong şirketinin mevcut 7 AM ve FM kanalı bu yeni teknoloji ile birlikte ses, metin ve görüntü yayınında denemiştir. Halkın bu teknolojinin sunduğu yüksek ses kalitesini duyması için değişik yerlerde deneme noktaları kurulmuştur. Teknoloji ile ilgili denemelerin yanı sıra Radio Television Hong Kong şirketi ileri dijital teknoloji ile birlikte programlar geliştirmek için de bazı çabalar göstermiştir. Bir radyo draması olan “Tai Cho” adlı programda tiyatro efektiyle karşılaştırılabilir en iyi ses kalitesini sağlamak için ilk etapta Circle Surround 5.1 kullanılmıştır. Dijital ses ve ev sinema sistemine sahip olan dinleyiciler dijital ses efektinin zenginliğini yaşayabileceklerdir.
DAB/DMB teknolojisi, aktarım bant genişliği gereksinimlerinin yanı sıra depolama gereksinimlerini de azaltarak hem ses hem de metin, görüntü ve veri göndermek için dijital sıkıştırma teknolojisini kullanarak yayıncılık endüstrisinde güçlü bir aktarım şekli sunmaktadır. Sistem bir alana tek bir frekans kullanarak hizmet verdiğinden dolayı daha fazla radyo kanalları da kullanılabilir. Dijital teknoloji ile birlikte dinleyiciler şayet iyi kapsama alanında iseler daha da güçlü bir sinyal ve cızırtısız bir ses alabilmektedir.
Diğer taraftan bu dijital teknolojinin çıkmasının radyo kavramına meydan okuduğunu da gözlemlemekteyiz. DAB konusunda yaşanan son gelişme, 7 günlük program bilgisi sağlayan ve kullanıcıların aynen TV hizmetinde VHS videoyu kullandıkları gibi belirli bir programı otomatik olarak kaydetmelerini sağlayan bir Elektronik Program Kılavuzu’nun yayınlanmasına olanak vermektedir. Kullanıcılar eğer dinleme kesilirse ya da bir yeri kaçırırlarsa uygun cihazla birlikte canlı DAB hizmetlerini durdurabilmekte ve geri sarabilmektedir. Kullanıcılar kesintiden sonra kaldıkları yerden dinlemeye devam edebilmekte ya da kaçırılan bölümleri dinlemek için yayını geri sarabilmektedir. Bu sayede radyo yayıncılığının zaman kısıtlaması kaldırılmıştır. Kullanıcılar Podcast yayıcılığı kavramına benzer bir şekilde kendi çizelgelerini ve programlarını daha fazla kontrol edebilmektedirler. WorldDBA’nın verdiği bilgilere göre şu an pazarda mevcut halde farklı DBA alıcı modelleri bulunmaktadır. BT, Hitachi ve I-Tech Dynamic gibi şirketler Duraklat/Kaydet/Geri Sar işlevlerine sahip dijital radyolar üretmektedirler.
Ayrıca radyo artık tek dinleme cihazı olmaktan çıkmıştır; bir DAB alıcısı İngiltere’deki Freeview gibi dijital televizyon seti şeklinde, yatak odası saati şeklinde, bir CD çalar şeklinde, saatli radyo şeklinde, yüksek duyarlılıklı radyo alıcısı şeklinde, cep telefonu şeklinde ve hatta bir DAB çipi takılı olduğunda dijital bir kamera şeklinde olabilir. Radyo yayıncılığı artık insanların günlük yaşamlarında daha fazla yer almaktadır. İnsanlar istediği yerde radyo dinleyebilmektedir. Yayıncıların radyo deneyimini zenginleştirmek ve renklendirmek için, ayrıca genç kuşağın ilgisini çekmek için neler sunabilecekleri konusunda düşünme zamanı gelmiştir.
Dijital radyo teknolojisinin tüm bu hususi özellikleri ile birlikte radyo yayıncılığı için daha fazla değer katılmış hizmetler artık mümkün olabilmektedir. Ses mesajının metin, görüntü ve veri ile birlikte uygun bir DAB cihazı sayesinde aktarılması işlevi radyo hizmeti kavramında önemli bir atılım olmuştur. Prodüktörler programlarını zenginleştirmek için daha yaratıcı fikirler düşünmek konusunda ses kutusunun dışına çıkabilmektedir.
Trafik haberleri artık metin mesajları ile gönderilmekte ve dinleyicilerin bir trafik durumunu öğrenmesini hızlandırmak için bütün önemli bilgileri hatta olay yerini gösteren bir haritayı da göstermektedir. Kayan metin işlevi ayrıca bir radyo dramasının olay örgüsü özeti, şarkı bilgisi, konukların ya da sunucuların profilleri, haber başlıkları ya da ekonomi haber güncellemeleri şeklinde de kullanılabilmektedir. Dinleyiciler bu sayede özellikle bir programı ortasından yakaladıklarında program içeriğini daha kolay kavrayabileceklerdir.
DAB alıcıları üzerinde bulunan ekranı (örneğin; radyo, cep telefonu ya da dijital TV üzerinde bulunan ekran) bir iletişim platformu olarak kullanarak radyo programına daha interaktif unsurlar eklenebilmektedir. Örneğin bir bilgi oyunu ya da anket, bütün soruların ve cevapların çıktısını alarak ya da katılım yöntemleri ile ekran üzerinden yapılabilmektedir. Farklı programlar için ekrandaki dinamik metin ya da grafikler aynı zamanda reklam amaçlı olarak da geliştirilebilmektedir. Radyo deneyimi daha kapsamlı bir hal almaya başlamaktadır. Ancak değer katılmış mesajların ya da görüntülerin bir radyo programının içeriğini ve ses efektini tamamlayıcı nitelikte olması gerektiğini de her zaman aklımızda tutmalıyız. Radyoyu düşük sınıf bir televizyon haline getirmek kesinlikle gerçekleşmesini istemediğimiz bir şeydir.
Radyo hizmetlerindeki bu devrimsel değişiklikler radyo deneyimini birçok yönden zenginleştirmiştir. Ne var ki, BBC tarafından 2004 yılında DAB Digital Radio –The BBC Submission’ın DCMS değerlendirmesinde belirtildiği üzere, “dinleme tercihinin çoğalması DAB’nin alınması hususunda temel noktayı teşkil eder ve daha geniş bir tercih kapsamında dijital radyo sahiplerinin radyo setlerini satın almada sürekli olarak ortaya koydukları başlıca nedendir. İçerik tercihi hala dinleyicilerin temel sorunudur.
İngiltere’de, DAB teknolojisinin tanıtılması üzerine, daha fazla sayıda radyo kanalı sunulabilir, bu da daha fazla ticari yayıncı radyonun yükselişi için olanak sağlar. Şu anda Londra şehrinde 50’den fazla radyo kanalı bulunmaktadır. Fakat, şaşırtıcı bir şekilde, program türleri aynı oranda çeşitlilik kazanmamıştır. BBC tarafından sunulan 11 kanal haricinde, ticari radyo kanallarının çoğu kendilerini müzik ve eğlence programlarına adamışlardır ve sadece çok azı kültür, çocuk, klasik müzik veya eşcinsel programları gibi azınlık program hizmetleri sunmaktadır. Bunlar temel olarak yayıncıların ticari doğası vasıtasıyla açıklanabilir. Bu kişiler dinleyici sayısına ve her bir programın reklam gelirine odaklanıp kar gütmektedirler. Program kalitesi bu kişiler için başlıca sorun değildir. Bu kimseler müşterilerine “program” değil “dinleyici sayısı” satmaktadırlar. Sonuç itibarıyla, radyo hizmetlerinin kapsamının artmasına rağmen, müzik gibi kar elde edilen programlara odaklanmada büyük artış görülmektedir.
Bu şartlar altında, kamu yayıncılarının rolü çok önemlidir. Bu tür yayıncılar dengeyi sağlamak ve daha geniş kapsamlı dinleyici ihtiyacını karşılamak amacıyla program türlerini çeşitlendirmek için öncülüğü üstleneceklerdir. İngiltere söz konusu olduğunda, BBC içerisinde 11 kanal çeşitli hizmetler sunmaktadır ve bunlara pop müzikten dinlendirici müziğe, haberlerden eğlenceye, edebiyattan pop kültürüne, eğitimden spora farklı türler dahildir. 11 kanal içerisinden 6’sı BBC’nin mevcut analog ağlarıdır, 5’i ise dinleyicilerin ihtiyaçlarını karşılamak için kurulan dijital radyo istasyonlarıdır. Dijital teknolojinin getirilmesi daha fazla sayıda kanalın ortaya çıkmasına olanak sağlar. Yayıncılar yüksek kaliteli ve çeşitlendirilmiş programlar sağlamak için bu yelpazeden doğru ve etkili bir şekilde yararlanmalıdırlar; böylelikle azınlık grubunun ilgi alanlarına da yönelmiş olunur. Daha önemlisi ise, böylece dinleyiciler sadece kaliteli programlar olduğunda radyoyu açacaklardır.
Yeni multimedya platformunun yükselişi halkın radyo yayıncılığına karşı duyduğu ilgiye her zaman bir tehdit olarak görülmüştür; fakat diğer yandan, radyo hizmetine değer katmak, sınırlarını aşmak ve kapsamını genişletmek için her zaman bu platformun hususi özelliklerinden ve popülerliğinden yararlanabiliriz. Çapraz medya yakınlaşması yayıncılık endüstrisinde yeni bir form olarak ortaya çıkmaktadır. Bir radyo programı dinleyicilerin iPod’a, MP3 çalarlarına veya daha sonra bilgisayarlarına yükleme yapabilmeleri için arşivlenmiş online versiyonu veya podcast versiyonu olarak yeniden sunulabilir. Program içerisine ayrıca daha interaktif unsurlar da eklenebilir. Radyo programında bahsedilen konu başlıkları online muhabbet odalarında daha kapsamlı bir şekilde tartışılabilir. Dinleyiciler program sırasında sorularını, fikirlerini veya geribildirimlerini SMS, Messenger veya İnternet aracılığıyla yollayarak sunucular ile doğrudan etkileşim sağlayabilirler. Sunucular özel bir web sayfası veya bir web blogu geliştirerek dinleyicilerle eş zamanlı olmayan bir iletişim sağlayabilirler. Böylelikle, radyo daha kapsamlı ve interaktif hizmet sağlamak için zaman ve sunum formatı kısıtlamalarını aşabilir.
Multimedya platformları genç nesil içerisinde daha popüler iletişim kanallarıdır. Radyonun gençlere ulaşmak için onların dilini kullanıp böylece “eski moda” veya “çağdışı” görüntüsünden sıyrılması daha kolaydır. İnternetin yardımıyla, radyo programları yurtdışı piyasasına giriş yapmak için coğrafi sınırları dahi aşabilir. Yurtdışındaki dinleyiciler programın webden sunulan yayınını kolaylıkla dinleyebilir veya daha sonra multimedya cihazlarıyla programı yükleyebilirler. Bu, yayıncıların yurtdışındaki dinleyicilerle bağlantı kurması için iyi bir yöntemdir. 1990 yılında, Radio Television Hong Kong şirketi (RTHK) hızlı gelişen mültimedya endüstrisinin farkına vardı ve yayıncılar için zamana ayak uydurmanın önem teşkil ettiğini anladı. Internet radyoculuk hizmetimizi 1994’de başlattık, bu hizmetiniz Hong Kong medya endüstrisinde öncü olmuştur. O tarihten beri web sitesi, RTHK’nin yerel ve yurtdışı internet kullanıcıları arasında köprü oluşturması için önemli bir platform haline gelmiştir. Şu anda sitemizi günde 26 milyon kişi ziyaret etmektedir, bunun % 30’u yurtdışı kaynaklıdır. 2002’de RTHK internet üzerinde PDA versiyonunu hizmete sokmuştur. SMS formatında televizyon programlarından ve haberlerden kısa alıntılar 2004 yılında 3G cep telefonu servislerinde hizmete sokulmuştur. 2005 senesinde uyumlu cihazlara yönelik olarak PodCast Köşesinde düzinelerce video ve ses podcast bildirimleri sunmaya başladık. Böylelikle dinleyiciler kendi dinleme çizelgesi ve programını seçebilmektedirler. Kişiye özel programların daha ileri seviyede bilgi, oyun ve program arşivlerini kamuya sunması için ayrıca özel bir web sayfası da oluşturulmuştur, bunlara “Go Go Korea” ve “Mad About Mozart” programları örnek verilebilir.
Dijital teknolojinin hızlı bir şekilde gelişmesi teknolojik imkanların radyo deneyimini daha da arttırması için daha fazla olanak sağlamıştır. Ne var ki, yayıncılar hiçbir zaman radyonun esasını ve eşsizliğini unutmamalıdırlar. Televizyon, yazılı basın ve en son multimedya platformlarına rağmen radyo nasıl ayakta kalabilmektedir? Bunun sebebi sadece radyo dünyasında dinleyiciler ve sunucular arasında mevcut olan büyülü ilişkiden kaynaklanmaktadır. Bu dünyada hayal gücünüzü kullanabilir, kişisel gizliliğinizi koruyabilir, programa kimliğinizi açıklamadan katılabilir, müzik, güncel haberler ve diğer yararlı bilgileri nerede olursanız olun dinleyebilirsiniz. Radyonun bu çok yönlü eşsiz doğası, mutfakta yemek yaparken, banyodayken, koşarken, araba kullanırken, okurken veya yemek yerken radyo dinlemenize olanak sağlar. Daha fazla değer katılan dijital hizmetler radyo programlarına sadece takviyede bulunur ve tamamlayıcı bir özellik taşır. Yayıncılar dijital zorluklar için hazırlık yapacaklar ve zamanla hizmetlerini geliştireceklerdir. Yalnız, içeriğin hala kral olduğunu her zaman hatırlamalıdırlar. Sadece kaliteli programlar dinleyicinin ilgisini çekebilir. Radyo, radyo olarak kalsın. Bu, gardımızı düşürmeme yolunda her zaman en büyük silahımız olacaktır.
CHAN Yiu-wah, Radio Television Hong Kong • Çeviri: Orçun Tarık Eke
